NVAB: ‘Nachtwerk is te ongezond om vanzelfsprekend te zijn’ 25 okt 2020

Dringende oproep om de noodzaak kritischer en zorgvuldiger af te wegen

Nederlandse bedrijven en instellingen moeten kritischer en zorgvuldiger afwegen of nachtwerk noodzakelijk is. Deze manier van werken geeft verhoogde risico’s op hart- en vaatziekten, diabetes en slaapproblemen. De Gezondheidsraad adviseerde daarom al in 2017 om nachtwerk waar mogelijk te vermijden. De Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgenesskunde (NVAB) roept alle betrokkenen op dit advies ter harte te nemen. ‘De wet is duidelijk: de eerste gedachte hoort altijd uit te gaan naar het wegnemen van risico’s.’

Nederland telt zo’n 1,3 miljoen nachtwerkers, mensen die deels of volledig werken in uren waarin het lichaam normaal gesproken is ingesteld op rust. De heersende tendens is om dit werk als economisch onvermijdelijk en vanzelfsprekend te zien en er vervolgens met verzachtende maatregelen het beste van te maken. Gertjan Beens, bedrijfsarts en NVAB-voorzitter: ‘Die houding moet veranderen. Er zijn zeker beroepen waarbij nachtwerk onvermijdelijk is, zoals acute medische zorg, de politie en de brandweer. Maar in veel andere situaties is een kritische afweging op zijn plaats. Hebben we bijvoorbeeld de broek die we vóór 22.00 uur in een webwinkel bestellen écht de volgende dag al nodig? Vaak kun je niet eens een andere keuze aangeven. Wij pleiten niet voor een verbod op nachtwerk. Wel roepen we op tot meer alertheid, een maatschappelijke discussie en vooral: beter afgewogen beslissingen over deze manier van werken.’

Risico’s aanpakken bij de bron

De arbeidshygiënische strategie in de Arbeidsomstandighedenwet verlangt dat werkgevers gezondheidsrisico’s in het werk zoveel mogelijk bij de bron aanpakken. In het geval van nachtwerk betekent dit: deze manier van werken waar mogelijk vermijden. Pas als dat niet kan, hoort de aandacht uit te gaan naar maatregelen om de risico’s zoveel mogelijk te beperken. Bij alle keuzes op dit terrein hoort de werkgever bovendien opgedane ervaringen en de beschikbare wetenschappelijke informatie mee te wegen. Beens: ‘Het advies van de Gezondheidsraad uit 2017 is precies het soort informatie dat de wetgever hierbij voor ogen heeft en dwingt dus tot een focusverschuiving. De aandacht ligt nu vooral bij het beperken en verzachten van de gezondheidsrisico’s bij nachtwerk. Maar hier hoort altijd de vraag aan vooraf te gaan of nachtwerk écht noodzakelijk is. Want de wet is duidelijk: de eerste gedachte moet altijd uitgaan naar het wegnemen van risico’s.’

Aandacht in brede kring

Om bedrijfsartsen te ondersteunen bij hun adviserende rol op het gebied van nachtwerk is sinds mei 2020 een richtlijn Nachtwerk en gezondheid beschikbaar. De NVAB kiest er heel bewust voor om het hier niet bij te laten en in bredere kring om aandacht te vragen. ‘Werkgevers, werknemers en álle arboprofessionals die hen adviseren zijn hier samen aan zet,’ zegt Sam Groen. Hij was als FNV-adviseur arbeidstijden betrokken bij het opstellen van de richtlijn. Jana Hazen, betrokken namens werkgeversvereniging AWVN: ‘We zullen per situatie moeten bepalen of nachtwerk te vermijden is, op basis van zorgvuldig gewogen en vastgelegde argumenten. Zodat we afgewogen beslissingen nemen en die geregeld opnieuw tegen het licht kunnen houden.’

Kritisch kijken naar de RI&E

Het aangewezen instrument voor deze zorgvuldige afweging is de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Maar juist op het punt van nachtwerk zijn veel RI&E’s in de praktijk onvolledig, zegt hoogleraar arbeidsomstandigheden Tjabe Smid. Hij is één van de auteurs van de richtlijn en raadt werkgevers, werknemers en arboprofessionals aan kritisch naar branche-RI&E-instrumenten te kijken. ‘Het vraagstuk of nachtwerk noodzakelijk is, krijgt lang niet altijd aandacht. Het komt bijvoorbeeld niet voor in de Algemene MKB RI&E. Heeft een organisatie wél met nachtwerk te maken maar staat afweging van de noodzaak niet in de RI&E, dan zul je dit punt zelf moeten toevoegen. Anders mis je een cruciale stap en voldoe je niet aan wat de wet voorschrijft.’

Gezondheid versus maatschappelijke en commerciële belangen

In sectoren zoals de zorg, de politie en de brandweer zijn met de continuïteit van het werk grote maatschappelijke belangen gemoeid. In andere situaties zal een weging moeten plaatsvinden van gezondheids- en economische belangen, zegt Carel Hulshof. Hij is sinds juli 2020 met pensioen maar schreef daarvoor als bijzonder hoogleraar arbeids- en bedrijfsgeneeskunde mee aan de richtlijn. ‘Die afweging is aan de werkgever, diens OR en aan de Inspectie SZW, die hier de toezichthoudende instantie is. En – op een ander niveau – aan de samenleving als geheel, die bepaalt wat wel en niet maatschappelijk wenselijk en aanvaardbaar is.’ Smid wijst er in dit verband op dat tussen de uitersten van “nachtwerk op voorhand accepteren” en “nachtwerk volledig uitsluiten” een wereld aan mogelijkheden ligt. ‘Neem bijvoorbeeld de eerder al genoemde webwinkels. Zij kunnen klanten ook de keuze bieden dat het een dagje langer mag duren. Met een toelichting over nachtwerk erbij, en een hoger bezorgtarief als iets per se tóch de volgende dag in huis moet zijn. Zo neem je als werkgever je verantwoordelijkheid door de consument te stimuleren tot bewuste keuzes en verantwoord winkelen.’

NVAB geeft impuls met informatie en hulpmiddelen

De themapagina nvab-online.nl/nachtwerk biedt alle partijen die met de afwegingen rond nachtwerk te maken hebben praktische informatie en hulpmiddelen. In mei 2020 presenteerde de NVAB de richtlijn Nachtwerk en gezondheid, die tot stand is gekomen in samenwerking met een brede groep artsen, arbodeskundigen en vertegenwoordigers van de verenigingen voor werkgevers en werknemers.

Zie ook

terug naar het overzicht